اجزاي دوچرخه
الف – اجزاي اصلي
اجزاي اصلي يك دوچرخه عبارتند از :
1- تنه : تنه دوچرخه اصلي ترين قسمت دوچرخه و مهمترين ملاك در تعيين كيفيت و كارايي آن است . تنه ها از جهات مختلف قابل تقسيم بندي هستند ، از جمله وزن ،مقاومت و عكس العمل در مقابل انواع نيروها ،اندازه ،كاربرد خاصي كه براي آن طراحي شده اند ،جنس آلياژ به كار رفته در آنها ،رنگ و هزينه ساخت .
تنه دوچرخه معمولا از قسمتهاي اصلي زير تشكيل مي شود :
لوله زين ،ميله تنه ، پيشاني ،توپي تنه، ميله تحتاني و قسمتي كه معمولا به شكل دو مثلث در عقب تنه قرار دارد و محور چرخ عقب به ان متصل مي شود . ممكن است روي تنه سوراخها و زوائدي تعبيه شود، از جمله سوراخهاي عبور روكش هاي ترمز و دنده عوض كن يا سيم آنها ،محل نصب قمقمه ،محل نگهداري تلمبه ،محل نصب ترمز عقب ،نگهدارنده هاي ترك بند ،شبرنگها ،فنرهاي تنه و محل نصب شانژمان (گوشواره ) .
2- دو شاخه جلو : دو شاخه جلو شامل دو قسمت اصلي است :قسمت اول كه به شكل دوشاخه است و از دو طرف محور چرخ جلو را مي گيرد ؛ قسمت دوم كه به وسط اين دوشاخه متصل مي شود و داخل پيشاني تنه قرار مي گيرد .
به علت فشار زيادي كه بر دو شاخه جلو وارد مي شود و نقش مهمي كه در تعادل دوچرخه ايفاءمي كند ، در ساخت آن دقت زيادي مي شود . سوراخها و زوائدي نيز ممكن است روي دو شاخه جلو باشد كه براي نصب ترمز جلو ،باربند ،كيلومتر شمار ،شبرنگ ،دينام و چراغ از آنها استفاده مي شود .
3- كزپي فرمان : كرپي فرمان يا از جوش دادن دو ميله يا به شكل يك پارچه ساخته مي شود . كرپي فرمان دو پيچ دارد كه يكي كرپي را به دو شاخه جلو وصل مي كند و ديگري نگهدارنده ميله فرمان است .
4- فرمان : مانند ديگر ماشين هاي مكانيكي ،براي كنترل حركت دوچرخه بكار مي رود . فرمان در دوچرخه هاي كورسي داراي دو انحناي نيم دايره در دوطرف است و اين امكان را به دوچرخه سوار مي دهد كه در حالت فشار روي دوچرخه خم مي شود . فرمان در دوچرخه هاي كوهستان به شكل صاف يا با انحناي كم است كه به دوچرخه سوار كمك مي كند در حالت راحت تري روي زين بنشيند . عرض فرمان در دوچرخه هاي كورسي براي كم كردن مقاومت هوا كمتر است و در دوچرخه هاي كوهستان براي تعادل بهتر در سرعتهاي كم ،بيشتر است .
5- زين و ميله زين : هر چه استفاده دوچرخه سوار از دوچرخه بيشتر باشد اهميت زين بيشتر مي شود . معمولا افرادي كه به شكل تفريحي ،مثلا هفته اي يكبار حدود يكي دو ساعت ،از دوچرخه استفاده مي كنند متوجه تفاوت زينها نمي شوند ،ولي براي افرادي كه دوچرخه به عنوان وسيله نقليه يا مسابقه استفاده مي كنند اين مسئله بسيار مهم است . زينها با توجه به نوع فعاليت دوچرخه سوار و بدن وي ساخته و انتخاب مي شوند . ميله زين نيز از يك طرف داخل لوله زين محكم مي شود و از طرف ديگر به زين متصل است كه توسط پيچ متصل به تنه ،ارتفاع آن تنظيم مي شود. با پيچ متصل به زين ،عقب و جلو بودن و زاويه زين نسبت به افق و راستاي تنه تنظيم مي شود .
6- ميل توپ تنه :معمولا جنس آن سخت و توپر است ؛به دليل اينكه فشار زيادي بر آن وارد مي شود ،حساسيت زيادي دارد و اگر دچار آسيبي شود بايد آنرا تعويض كرد . احتمال دارد ميل توپ تنه در محل قرار گرفتن ساچمه ها خورده شود يا از تقارن حول محور افقي دوران خارج گردد يا در محل اتصال به قامه ها آسيب ،ببيند .
7- قامه ها : قامه چپ به ميل توپ تنه متصل است و قامه راست علاوه بر ميل توپ تنه ،به نگهدارنده طبقها (كه به شكل سه پره يا پنچ پره است ) متصل است . هر چه طول قامه كوتاهتر باشد دوچرخه سوار مي تواند دور پاي بالاتري داشته باشد ؛در عوض بايد نيروي بيشتري به پنجه ركابها وارد كند .
8- طبق ها (سيني ها ) : در دوچرخه هاي كورسي ،دو طبق متوسط و بزرگ وجود دارد . هنگام دوچرخه سواري هر چه طبق مورد استفاده بزرگتر باشد ،سرعت بيشتر و دور پا كمتر مي شود . طبقها مي توانند به شكل دايره يا منحنيهاي ديگري باشند كه انتقال بهينه نيرو به زنجير را ممكن كنند . معمولا براي آسان شدن تعويض سيني ها ،شكل بعضي دندانه ها با بقيه متفاوت است .
9- پنجه ركابها : پنجه ركابها داراي يك محور اصلي هستند كه حول آن مي گردند . در دو طرف پنجه ركابها دو سري ساچمه خور وجود دارد كه باعث چرخش آسان ركاب دور محور مي شوند و روي هر محور پنجه ركاب يك پيچ وجود دارد تا داخل قامه محكم شود . پيچ پنجه ركاب راست ، راست گرد است و پيچ پنجه ركاب چپ،چپ گرد ؛يعني برعكس پيچهاي معمولي سفت مي شود و براي اينكه تعمير كاران و مونتاژكاران به اساني پنجه ركابهاي چپ و راست را از هم تشخيص دهند ،روي پنجه ركاب راست حرف R (Right) و روي پنجه ركاب چپ حرف L (letf ) نوشته شده است.
10- زنجير :زنجير نقش مهمي در اتلاف يا صرفه جويي در انرژي دوچرخه سوار به عهده دارد . روان بو دن زنجير به جهت كاهش اتلاف انرژي و مقاوم بودن آن در برابر نيروهاي كششي از مشخصه هاي زنجير است .
11- خودروها : براي ايجاد مزيت مكانيكهاي متفاوت در شيب يا كفي ،در دوچرخه هاي كورسي بين پنج تا هفت عدد و در دوچرخه هاي كوهستان بين شش تا هشت عدد خودرو در نظر گرفته مي شود . صفحات خودرو در يك جهت از كوچك به بزرگ (از بيرون به سمت توپي چرخ ) روي استوانه محكم مي شوند و استوانه نگهدارنده روي استوانه اي ديگر در يك جهت هرز مي گردد و در جهت ديگر با خارهايي ثابت مي شود و نيرو را به استوانه زيرينم انتقال مي دهد . بين دو استوانه ،دو سري ساچمه وجود دارد كه باعث مي شود خودرو در جهت عكس به راحتي بگردد . معمولا براي آسان شدن تعويض دنده ،شكل بعضي دندانه هاي خودرو با بقيه تفاوت دارد .
12- طبق عوض كن : نيرويي كه از سيم دنده به طبق عوض كن وارد مي شود ،محل عبور زنجير را (كه مانند راهرويي است ) جابجا مي كند . معمولا براي انداختن زنجير روي طبق بزرگ از نيروي كششي سيم دنده استفاده مي شود و براي انداختن زنجير روي طبق كوچك با تغيير موقعيت دست دنده و شل شدن سيم ،ازنيروي ذخيره شده در فنري كه داخل طبق عوض كن وجود دارد استفاده مي شود . طبق عوض كن يك بست تنه دارد كه محل قرار گرفتن آن را روي تنه تعيين مي كند . طبق عوض كن داراي دو پيچ تنظيم است كه محدوده جابجايي راهرو طبق عوض كن را تعيين مي كنند و تنظيم درست آنها نقش مهمي در درست كار كردن طبق عوض كن دارد .
13- شانژمان : شانژمان علاوه بر تعويض خودروي درگير ،وظيفه كشش زنجير را بر عهده دارد و همين امر باعث شده تا يك فنر ديگر و دو قرقره براي عبور زنجير به دستگاه شانژمان اضافه شود . محل نصب شانژمان يا روي محور چرخ عقب است (كه بابار كردن چرخ باز مي شود) يا درمحل تعبيه شده اي روي شاخه عقب (مشهور به گوشواره) . شانژمان نيز مانند طبق عوض كن داراي دو پيچ تنظيم است .
14- دسته دنده ها : دسته دنده ها ، شانژمان و طبق عوض كن را كنترل مي كنند و عموما دو نوع هستند : دسته دنده هاي جفت ،دسته دنده هاي جدا . دسته دنده هاي جفت كه در دوچرخه هاي كورسي به كار مي روند ،روي تنه يا كرپي فرمان نصب مي شوند . در اين نوع دسته ها ،تنظيم مكان زنجير روي طبق يا خودرو را دوچرخه سوار انجام مي دهد و به مهارت او وابسته است . در اين حالت گوش دوچرخه سوار بايد به صداي جابجايي زنجير روي خودرو و طبق، و صدايي كه ناشي از تنظيم نبودن شانژمان يا طبق عوض كن است خيلي حساس باشد ؛زيرا تنظيم غلط منجر به اتلاف انرژي و خوردگي راهرو زنجير ها مي شود . در نوع دوم ،دسته دنده طبق عوض كن و دسته دنده شانژمان جدا از هم هستند و در كنار ترمزها ،روي ترمزها يا انتهاي دسته فرمان قرار دارند . دراين نوع ،به علت چرخش پله اي دسته دنده ها نيازي نيست كه دوچرخه سوار آنها را تنظيم كند و با تغيير مكان دسته از يك پله به پله ديگر دنده مناسب را انتخاب مي كند ؛ و تنها در صورتي كه تنظيم آن به هم بخورد ،با شل يا سفت كردن مهره هاي نگهدارنده روكش سيم ، مي توان آنها را تنظيم نمود .
15- چرخها : هر چرخ دوچرخه حدودا شامل 110 قطعه است :لاستيك رويي ،لاستيك تويي ، سوزن باد ،مهره نگهدارنده والف ،مهره نگهدارنده سوزن ، ساچمه سوزن يا كرمك ،حلقه كش داخل حلقه ، پره ها (36 قطعه ) ،سرپره ها (36 قطعه)،توپي ،ميل توپ ،ساچمه ها ،(قطعه 18 = 9*2 ) ،گيوها(2 قطعه )،مهره هاي نگهدارنده گيو (2 قطعه ) ،واشرها (2 قطعه)،مهره هاي نگهدارنده توپي يا ضامن (2 يا 8 قطعه ) .
گيو و مهره نگهدارنده ،هر دو روي ميل توپ قرار مي گيرند و مهره نگهدارنده گيو از شل و سفت شدن گيو جلوگيري مي كند ؛زيرا اندكي سفتي و شلي گيو روي ساچمه ها باعث خوردگي ساچمه ها ،كاسه هاي ساچمه ها يا خود گيو ها خواهد شد . ميزان سفتي پره ها تعيين كننده اتلاف نيرو در انتقال به زمين است . البته پره اه را نمي توان بيشتر از حد سفت كرد ،ولي پره شل قطعا با عث اتلاف انرژي دوچرخه سوار است . فرق بين چرخ عقب و جلو در قطر ساچمه ها و توپي ها ،طول توپي ها ،شيوه پره بندي و داشتن رزوه روي توپي عقب براي بستن خودرو است .
16- دستگاه ترمزها : هر كدام از ترمزها شامل دسته ترمز ،كتي ترمز ،روكش سيم ترمز، بستهاي روكش ،سيم ترمز ،اهرمهاي نگهدارنده لقمه ها ، لقمه ترمز ها ، محور نگهدارنده اهرمها و فنر است . هنگامي كه ترمز مي گيريد سيم ترمز كشيده مي شود و لقمه ها از دو طرف حلقه چرخ را مي گيرند و باعث كم شدن سرت مي شوند . عنگامي كه دسته ترمز را رها مي كنيد ،فنر داخل دستگاه ترمز ،لقمه ها و در نتيجه سيم ترمز را به حالت اوليه بر مي گرداند .
ترمز ها دو نوع هستند :ترمزهاي با محور مشترك كه دو اهرم نگهدارنده لقمه ها روي يك محور مي گردند ؛ترمزهاي با محور جداگانه كه در اين حالت هر اهرم روي يك محور مي گردد . اين محور ها روي دوشاخه كار گذاشته مي شوند . امنيت و قدرت ترمزهاي نوع دوم – كه به ترمز چكشي مشهورند – بيشتر است و معمولا ترمزدوچرخه هاي كوهستان چكشي ، و ترمز دوچرخه هاي كورسي از نوع اول است .
update 1382 back